Ngày xửa ngày xưa, ở một làng nọ có hai chàng trai cùng làm nghề cuốc mướn cày thuê, một anh là Thiên, anh kia là Địa. Cả hai đều có điểm giống nhau chính là họ đều là những kẻ nghèo rớt mùng tơi, hơn nữa cả hai đều là trẻ mồ côi cả cha lẫn mẹ. Tuy nhiên thì Thiên lại có phần sáng dạ hơn, ai bảo gì thì anh đều hiểu được. Vậy là một ngày kia Địa mới bảo Thiên rằng:
– Nếu như cả hai ta đều cùng thế này thì không biết đến bao giờ mới có thể ngước đầu lên được. Nhưng anh lại được cái thông minh, nếu mà được học hành đến nơi đến chốn thì sau này chắc chắn sẽ thi đậu được làm quan to. Tôi nghĩ rồi, từ mai anh đừng làm nữa, một mình tôi sẽ cố gắng sức để làm thêm, lấy tiền để nuôi anh việc ăn học. Khi nào anh được ăn nên làm ra rồi thì đôi ta sẽ cùng hưởng chung phú quý.
Thiên nghe bạn nói vậy cũng gật đầu đồng ý, Địa cũng không quên dặn dò: “Khi nào anh hiển đạt rồi thì đừng quên tôi đấy nhé!”.
Sau ngày ấy thì Địa luôn cật lực ngày đêm làm thuê lấy tiền nuôi bạn học hành. Khi thấy Thiên càng học càng tiến thì anh chàng cũng càng hăng say làm việc hơn, không quản chi chuyện gì. Thời gian cứ như vậy trôi qua, loáng cái đã qua mười năm dùi mài đèn sách, cuối cùng thì Thiên cũng được đậu khoa thi hương, sau đó lại tiếp tục đi thi đình và đỗ Trạng nguyên. Nhà vua bổ nhiệm hắn làm quan to trong triều, người hầu kẻ hạ trong phủ vô cùng đông đúc, còn có được dinh thự vô cùng nguy nga, hắn cũng được tất cả mọi người trong thiên hạ trọng vọng.
Nghe tin Thiên đỗ Trạng nguyên lại được vua cất nhắc, Địa vô cùng sung sướng. Vì vậy mà ngay lập tức anh chàng này đem trâu cày đến trả lại cho chủ. Sau đó không chần chờ bán luôn cái nhà mà mình đang ở để lấy chút tiền mua chút đồ lễ đến tìm dinh bạn. Nhưng Địa nào ngờ được rằng khi cầm theo đồ lễ đến nơi ở của Thiên thì kẻ kia cũng đã thay lòng đổi dạ tự bao giờ, hắn bây giờ chẳng muốn nhận người bạn cũ này nữa. Hơn nữa hắn còn không quên căn dặn bọn lính canh chặn Địa ở ngoài cổng không cho vào. Bị bạn đuổi thì Địa tủi thân lắm, nhưng không còn cách nào đành lủi thủi trở về.
Khi anh chàng đi tới bờ sông thì liền ngồi lại, nghĩ đến bạn lại không ngờ lòng người đen bạc, nước mắt lại rơi lã chã, anh chàng tự thương cho cái số phận hiu hẩm của mình. Hơn nữa bây giờ có muốn trở về làng thì cũng không còn chỗ nào để ở, vì anh đã lỡ bán mất căn nhà của mình rồi.
Đột nhiên Bụt từ đâu hiện lên, giả làm một người đi đường ngang qua chỗ anh rồi dừng lại và hỏi thăm:
– Làm sao con lại ngồi đây mà khóc?
Nghe thấy Bụt hỏi vậy, Địa cũng thành thật kể hết đầu đuôi tất cả mọi chuyện. Sau đó Bụt bèn hóa phép biến ra cho anh chàng một chiếc thuyền, rồi dặn:
– Thôi thì bây giờ con hãy ở lại nơi bến sông này chở khách đò qua lại cũng sẽ đủ ăn, không cần phải đi đâu làm thuê làm mướn nữa.
Từ ngày đó Địa ở luôn nơi bến sông để làm chống đò chở khách sang ngang. Tuy nhiên thì anh chàng cũng chỉ làm đủ tiền nuôi miệng chứ không thể để dành được ít nào. Bởi vậy mà ngày giỗ cha cũng đã đến nhưng anh lại chẳng có gì để mà làm cúng được.
Buổi chiều ngày hôm ấy, khi chở được mấy lượt khách sang bên kia bờ sông, Địa vừa đưa truyền đi về được nửa sông thì lại nghe thấy có tiếng ai gọi đò. Dù đã đi xa nhưng anh vẫn quay thuyền lại. Người gọi đò là một người đàn bà trẻ tuổi, rất xinh đẹp. Khi ấy trời cũng đã nhá nhem tối rồi, người đàn bà kia bảo Địa rằng:
– Trời tối rồi mà đường tôi cần đi còn xa quá, anh có thể làm ơn để tôi nghỉ nhờ ở đây qua đêm nay được không?
Nhà Địa ở hiện giờ chỉ là một túp lều nho nhỏ mà anh chàng dựng tạm bên bờ sông, bên trong nhà cũng chỉ có duy nhất một chiếc chõng, nhưng là anh cũng vui vẻ nhường nó cho người đàn bà kia nằm.
Khi Địa chuẩn bị trở ra ngoài để tìm nơi ngủ tạm thì người đàn bà tự nhiên lại hỏi anh là:
– Anh đã cưới vợ chưa?
Tuy là ngạc nhiên nhưng Địa cũng vẫn trả lời thật:
– Tôi chưa.
– Vậy tôi xin được làm vợ anh nhé!
Lúc này thì Địa không chỉ ngạc nhiên mà còn rất bỡ ngỡ nữa, anh hoàn toàn không biết phải trả lời người kia thế nào.
Thấy vậy nàng lại nói tiếp:
– Tôi đây vốn là người ở cung tiên. Vì trời thấy anh là một người tử tế nhưng phải chịu nhiều khổ sở nên mới phái tôi xuống đây để giúp cho anh được sung sướng.
Khi nói xong nàng lập tức hóa phép để biến túp lều nhỏ bên bờ sông của Địa thành dinh cơ vô cùng đẹp đẽ có nhà ngói, có tường đất, lại còn cả hành lang và sân gạch, bên trong nhà thì các thứ đồ dùng đều có đầy dủ, hơn nữa còn có từng đoàn người hầu kẻ hạ nữa.
Nhìn thấy những điều này thì Địa vừa kinh lạ lại vừa vui sướng. Sau đó nàng tiên lại tiếp tục làm phép hóa ra những cỗ bàn vô cùng linh đình giúp anh chàng tổ chức giỗ cúng cho cha. Sáng ngày hôm sau thì nàng tiên nói với Địa mặc đồ bằng gấm vóc, rồi ngồi lên kiệu để đến nhà Thiên, mời hắn tới nhà mình để ăn giỗ.
Khác với lần trước, lần này khi Địa đến thì Thiên cho người tiếp đãi tử tế hơn. Tuy nhiên khi nghe Địa nói tới là để mời hắn đến nhà ăn giỗ cúng cha thì hắn liền bĩu môi mà nói rằng:
– Nếu như chú muốn mời ta đến nhà chú chơi thì hãy đem chiếu hoa trải từ đây tới đó, như thế thì ta sẽ đến.
Nghe hắn nói, Địa liền trở về và kể lại toàn bộ cho vợ mình nghe. Sau đó nàng tiên hóa phép để trải chiếu hoa hết đoạn đường dài bắt đầu từ cổng nhà mình cho đến tận dinh nơi Thiên đang ở. Thiên cũng không ngờ được rằng chỉ trong một thời gian ngắn mà Địa đã trở thành người giàu có, vì vậy liền đến xem rõ sự tình. Khi đến nơi quả thực hắn thấy vô cùng lạ lẫm với nhà cửa cũng như đồ đạc trong nhà Địa, hắn biết với cơ ngơi bây giờ thì có rất ít người có thể bì kịp với Địa. Trong khi ăn giỗ thì vợ Địa cũng tự mình ra để mời rượu. Thiên nhìn thấy nàng thì động lòng, bởi vì nàng quả thực quá đẹp, hắn đâm ra lại ghen tỵ khi thấy Địa được hạnh phúc.
Khi rượu say thì hắn nói:
– Này, chú hãy đổi cho tôi vợ chú, cơ nghiệp của chú cho tôi, còn tôi sẽ nhường cho chú chức quan và dinh cơ hiện tại của tôi cho chú.
Địa tất nhiên không bao giờ mong muốn điều đó xảy ra. Nhưng chưa kịp từ chối thì nàng tiên đã nói nhỏ bên tai khuyên Địa đồng ý. Vậy là hai bên cùng lúc làm giấy tờ giao ước. Sau đó thì Địa được người hầu điệu lên võng trở về dinh, Thiên thì say rượu ngủ ly bì một giấc lâu. Sáng hôm sau khi Thiên tỉnh lại, hắn hoàn toàn ngơ ngác khi nhìn thấy mình đang nằm trong một túp lều lụp xụp cạnh bên sông. Hắn không tìm thấy người vợ xinh đẹp và dinh cơ lộng lẫy ngày hôm qua đâu, tất cả đều biến mất hết. Kể từ ngày đó thì hắn đành làm tiếp công việc chống đò của Địa trước đây. Còn Địa bây giờ bỗng lại hóa thông minh và khôn ngoan hơn, sau đó cứ làm quan và hưởng sung sướng đến hết đời.
Nguồn sưu tập
Kết luận:
Người đời hay nói:"Của thiên trả địa. Phàm những gì không phải của mình, do mình tạo
dựng, tất nhiên sẽ không thuộc về mình. Giọt nước trên trời cũng vậy, đã rơi xuống đất
ắt sự luân hồi của nó cũng không ở một nơi được. Tất cả đều tan biến và chuyển dời theo
lẽ tự nhiên. Một cân nói ngắn ngũi nhưng hàm ý rất sâu, dân gian đã khéo léo mượn cách
ví von để nói bóng nói gió về cái ngữ nghĩa không có gì tồn tại vĩnh cữu. Cái hay ở chổ
câu chuyện đã khéo léo gán danh phận tên tuổi trong cốt truyện, để rồi dẫn dắt nội dung
về một kết cuộc, ngụ ý dạy người đời gìn giữ những thứ quý báu nhất trong cuộc sống.
Chỉ có tình bạn và nghĩa tình mới là thứ phúc báu, vẫn còn tồn tại mãi mãi mà thôi.
